Παμούκ, Κεμάλ και μαντίλα

Για τους προοδευτικούς ανθρώπους -στην Τουρκία, εδώ και παντού- το AKP είναι κάθε άλλο παρά λογικός σύμμαχος, καθώς πρόκειται πράγματι για ένα συντηρητικό κόμμα. Κάθε προοδευτικός πολίτης θα έπρεπε, σε τελική ανάλυση, να εξεγείρεται με την εικόνα μαντιλοφορεμένων γυναικών, εικόνα-σύμβολο της γυναικείας καταπίεσης υπό το Ισλάμ. Και όμως, ένας συγγραφέας όπως ο Ορχάν Παμούκ δηλώνει ευθαρσώς, σε σχέση με την πρόσφατη ψήφιση νόμου που επιτρέπει την χρήση της μαντίλας στα πανεπιστήμια, ότι συμφωνεί, και ότι η μαντίλα δεν είναι ένδειξη φονταμενταλισμού, αλλά κομμάτι της τουρκικής παράδοσης. Γιατί άραγε;

Μα για τον απλούστατο λόγο ότι η καταπίεση του θρησκευτικού αισθήματος των Τούρκων από τις κεμαλικές ελίτ γίνεται αντιληπτή για τον συγγραφέα του "Χιονιού" σαν καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και αυτό ακριβώς είναι. Και ο τουρκικός στρατός γίνεται αντιληπτός σαν ένας θεσμός που πλέον έχει εσωτερικεύσει σε τέτοιο βαθμό τον ρόλο του φύλακα του "τουρκισμού" που δεν λειτουργεί εξυπηρετώντας το κοσμικό κράτος, αλλά προσπαθώντας να προστατεύσει τον κυρίαρχο ρόλο του. Και αυτό ακριβώς κάνει.

Η μεγάλη διαφορά του Ερντογάν σε σχέση με τον ισλαμιστή προκάτοχό του Νετσμετίν Ερμπακάν είναι ότι θέτει το ζήτημα της μαντίλας στο εξευρωπαϊσμένο πλαίσιο της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης. Και εξεγείρεται δικαίως όταν βλέπει ότι η κόρη του ή η γυναίκα του π.χ. μπορούν να φοιτήσουν φορώντας μαντίλα στις ΗΠΑ, αλλά όχι στην πατρίδα τους. Έχοντας εξευρωπαΐσει τα επιχειρήματά του, ο Ερντογάν αποκαλύπτει και το αληθινό πρόσωπο του στρατού, το οποίο αποκτά πλεόν μια έντονη αντιευρωπαϊκή απόχρωση: Όσο η Τουρκία αλλάζει, τόσο ο ρόλος του στρατού πρέπει να μειώνεται. Όσο η ΕΕ στηρίζει τις μεταρρυθμίσεις Ερντογάν, τόσο ο στρατός στραβοκοιτάει την ΕΕ. Ο τουρκικός στρατός δεν ενδιαφέρεται να καταστήσει την Τουρκία ευρωπαϊκή χώρα, παρά μόνο αν εξευρωπαϊσμός και κεμαλισμός μπορούν να συνυπάρξουν με διαμεσολαβητή τον ίδιο τον τουρκικό στρατό.

Σε χώρες όπως η Τουρκία, όπου η δημοκρατία δεν έχει καταφέρει να ευδοκιμήσει και να σταθεί στα πόδια της χωρίς στρατιωτικές πατερίτσες, οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις μπορεί να προέρχονται από τις πιο απροσδόκητες δυνάμεις. Ο μετριοπαθής ισλαμισμός-λαϊκισμός του Ερντογάν θα έπρεπε να θεωρείται ανησυχητικός αν η Τουρκία ήταν μια ώριμη δημοκρατία. Τότε θα αποτελούσε πράγματι οπισθοδρόμηση η διακυβέρνηση του "πιστού μουσουλμάνου" Ερντογάν. Σήμερα, λόγω των συνθηκών και μόνο, αποτελεί πρόοδο.

Η δήλωση του Παμούκ:
http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=871680&lngDtrID=245

Το βιβλίο του Τούρκου συγγραφέα "Το χιόνι" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ωκεανίδα

Για τον ρόλο του στρατού στην τουρκική πολιτική ζωή μπορεί κανείς να διαβάσει το ενδιαφέρον αλλά δυστυχώς κάπως κακογραμμένο βιβλίο της Σίας Αναγνωστοπούλου
"Τουρκικός Εκσυγχρονισμός", εκδόσεις Βιβλιόραμα