Έλληνες. Ζουν (κάπου) ανάμεσά μας... (γράφει η Ρόζα Εδιάρογλου)

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…

Έθνη πριν από τον 18ο αιώνα δεν υπάρχουν και δε θα μπορούσαν να υπάρξουν εφόσον η μορφή οργάνωσης των κοινωνιών δεν το επέτρεπε. Πριν παρεξηγηθώ, όμως, να ξεκαθαρίσω ότι υπήρχαν άνθρωποι που αυτοπροσδιορίζονταν σε επίπεδο εθνότητας. Το κομβικό ζήτημα εδώ είναι να διακρίνει κανείς το έθνος από την εθνοτική ομάδα. Εθνοτικές, δηλαδή πολιτισμικές, ομάδες υπάρχουν ανέκαθεν. Το έθνος όμως με την νεωτερική έννοια του όρου δημιουργήθηκε αργότερα . Έθνος είναι η πολιτικοποιημένη εθνότητα που διεκδικεί και κατοχυρώνει το δικό της κράτος μέσω του εθνικισμού και των θεσμικών του εκφράσεων (εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, διανοούμενοι, Τύπος κ.λπ.).

Με τη δημιουργία των εθνών εμφανίζεται και ο εθνικισμός ως ιδεολογία. Η έννοια που δίνουμε εμείς σήμερα στον όρο εθνικισμός δεν είναι η ίδια με αυτήν που είχε ο ορος όταν εμφανίστηκε. O εθνικισμός ξεκίνησε από μια ελίτ μορφωμένων ως η ιδεολογική απάντηση στην καταρρέουσα μοναρχία. Ήταν στην αρχή «επαναστατική» ιδεολογία με πολιτικό νόημα. Καθότι αποτέλεσε κάτι κατασκευασμένο και καινοφανές, τα όρια και ο ορισμός του έθνους ως έννοια ήταν στην αρχή αόριστα και ασαφή, σε έναν κόσμο πολύ διαφορετικό από τις κοινωνίες του 20ου αιώνα «που έχουν λήξει τα πάντα». Ο πατριωτισμός - εθνικισμός σαν ιδεολογία στη συνέχεια πέρασε στα μεσαία στρώματα, τα οποία έγιναν και οι κύριοι υποστηρικτές του. Την ίδια εποχή που αναπτυσσόταν παγκόσμια ο καπιταλισμός, η άνοδος του έθνους-κράτους και της εθνικής οικονομίας λειτούργησε καταλυτικά. Είναι αυτή η εποχή της δημοκρατικοποίησης της πολιτικής, που οι κυβερνήσεις αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την δυναμική της νέας αυτής ιδεολογίας και πλέον προσπαθούν να την ενσωματώσουν στο πρόγραμμά τους. Στα μεσαία στρώματα της κοινωνίας και με την συνδρομή των κυβερνήσεων και του οικονομικού συστήματος, ο εθνικισμός μεταλλάσσεται και από ριζοσπαστική επαναστατική ιδέα και αποκτά σαφή ξενοφοβικά, ρατσιστικά χαρακτηριστικά.

Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά… αφού ο εθνικισμός μπορεί να χωριστεί σε είδη. Μπορούμε να τους διακρίνουμε: εθνικισμός που στηρίζεται στο Δίκαιο του εδάφους και εθνικισμός που στηρίζεται στο Δίκαιο του αίματος. Ο πρώτος ξεκινά από την Γαλλία ως απόρροια της Γαλλικής επανάστασης και τον βρίσκουμε στις ΗΠΑ και την Αγγλία, ο δεύτερος είναι Γερμανικής ¨καταγωγής¨ και βρίσκεται στις χώρες από τη Γερμανία και ανατολικότερα. Ο Γαλλικός εθνικισμός θεωρεί μέλος του έθνους αυτόν που γεννήθηκε, ζει, εργάζεται και προσφέρει στη κάθε χώρα. Αναδεικνύει τα δικαιώματα του ατόμου και του πολίτη στο κράτος δικαίου, το έθνος για το Γαλλικό εθνικισμό είναι έννοια πολιτική και έχει να κάνει με τη κοινωνία των πολιτών. Από την άλλη μεριά για τον "Γερμανικό " εθνικισμό σημαντικότερα στοιχεία είναι το αίμα και η γη! Για να γίνεις μέλος ενός έθνους πρέπει να πληροίς τα κριτήρια της γλώσσας και της καταγωγής. Άρα ο πρώτος εθνικισμός είναι ένας εθνικισμός που δέχεται κόσμο ενώ ο δεύτερος αποκλείει. Αυτά όμως μέχρι πριν από περίπου 15 χρόνια. Αφού πλέον και η Γερμανία ως κράτος αναγκάστηκε να αναθεωρήσει το ποιοι είναι Γερμανοί πολίτες και έδωσε υπηκοότητα (υπό προϋποθέσεις μεν- υπηκοότητα δε) στα παιδιά των μεταναστών.

Στην Ελλάδα όμως τα πράγματα είναι ακόμα πιο περίπλοκα, αφού εδώ ο εθνικισμός κατασκεύασε ένα αντιφατικό και περίπλοκο παρελθόν. Η ιστορία του Ελληνικού έθνους, όπως γράφτηκε, αποτελείται από τρία μεγάλα κομμάτια: την Αρχαία Ελλάδα - το Βυζάντιο - και την Σύγχρονη Ελλάδα. Τα τρία αυτά, όμως, κομμάτια και ιδιαίτερα το πρώτο με το δεύτερο έχουν σημαντικές πολιτισμικές διαφορές, ενώ δε πρέπει να ξεχνάμε ότι το δεύτερο πολέμησε το πρώτο. Τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της αρχαίας Ελλάδας σε σχέση με το βυζάντιο (και κυρίως η θρησκεία, και το πολίτευμα) έχουν ελάχιστα αν όχι καθόλου κοινά χαρακτηριστικά. Λίγο πριν την επανάσταση του 1821, επίσης, κοινό χαρακτηριστικό των υπόδουλων λαών της οθωμανικής αυτοκρατορίας είναι η θρησκεία και όχι η εθνοτική καταγωγή (ποίμνιο του πατριάρχη είναι όλος ο χριστιανικός πληθυσμός της αυτοκρατορίας ανεξαρτήτου γλωσσας και καταγωγής). Μετά τον διαφωτισμό, όμως, θεωρήθηκε (αρχικά από φιλέλληνες διαφωτιστές) ότι οι κάτοικοι του χώρου που σήμερα είναι το ελληνικό κράτος είναι απόγονοι των αρχαίων ελλήνων. Το στοιχείο αυτό έγινε γρήγορα αποδεκτό αφού ήδη ο εθνικισμός αναπτυσσόταν ως ιδεολογία. Με έναν εντυπωσιακό ελιγμό, επίσης, η ορθόδοξη εκκλησία για λόγους επιβίωσης χώρισε το ποίμνιο της με βάση τα έθνη (που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαν καμία σημασία) καταφέρνοντας με αυτό το τρόπο να διατηρηθεί ως πρωταρχικό στοιχείο της ελληνικής ταυτότητας. Έλληνας, λοιπόν, σύμφωνα με τον ελληνικό εθνικισμό που ξεκίνησε από τη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους και ανδρώνεται χάρη στη παιδευτική διαδικασία των Ελλήνων μέχρι σήμερα, είναι αυτός που οι γονείς του είναι έλληνες (αίμα), ζει στην Ελλάδα (γη), είναι χριστιανός ορθόδοξος και φυσικά ένδοξος απόγονος των αρχαίων Ελλήνων.

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι είναι σχεδόν αδύνατο να έχει κάποιος άνθρωπος ελληνική υπηκοότητα και άρα δικαιώματα στο ελληνικό κράτος, όσο κι αν προσφέρει, όσο καιρό κι αν ζει σε αυτό το κράτος. Καταλαβαίνουμε, επίσης, (οι περισσότεροι ελπίζω από μας) ότι ήρθε ο καιρός να αναθεωρήσουμε τα χαρακτηριστικά που μέχρι σήμερα έπρεπε να έχει κάποιος για να είναι έλληνας υπήκοος βάζοντας σε πρώτη μοίρα το πού γεννήθηκε, πού ζει, πού εργάζεται, πού μορφώνεται και πού προσφέρει ο καθένας και σε δεύτερη μοίρα το σε ποιον θεό πιστεύει και ποιοι είναι οι γονείς του. Και επειδή καθόλου εριστική δεν έγινα στο κείμενο (πράγμα που δεν το συνηθίζω) να κλείσω γράφοντας ότι δε με νοιάζει να αισθάνεται έλληνας κάποιος για να έχει υπηκοότητα… γιατί όταν υποδεικνύω σε κάποιον πώς να αισθάνεται παραβιάζω τα ανθρώπινα δικαιώματά του… ξανά…

Η Ρόζα είναι φίλη μας και αναγνώστης του blog.